Bij het zien van de plattegronden van het sociale woongebouw in Dijon door de Franse architect Sophie Delhay, dacht ik terug aan een diner in Berlijn bij vrienden thuis. Wat we aten weet ik niet meer, maar de ruimte met de lange tafel waar we aan zaten herinner ik me goed. Er waren geen ramen, maar wel veel deuren die op de ruimte uitkwamen. Door de deuropeningen zag ik de kamers die erachter lagen en soms kon ik door die kamers heen naar buiten kijken. We zaten in de hal.
Iedere architect draagt een denkbeeldige groep ontwerpers met zich mee die hij of zij in de loop der jaren heeft leren kennen. Als raadgever, een geweten en ballotagecommissie voor ideeën.
In de jaren zeventig leidde het sociale woonbeleid van Rotterdam tot stoere daden. Zo werd aan het Hofplein de Pompenburgflat gebouwd, naar ontwerp van architect en rasprovocateur Carel Weeber, als tegenhanger van de verrezen kantoortorens die door het sociaaldemocratische stadsbestuur 'erecties van het grootkapitaal' werden genoemd. Weebers 'anti-erectie' van 226 woningen werd een liggend bouwvolume dat zich in één vloeiende beweging langs de contouren van de kavel uitstrekt en de stad lijkt toe te roepen: 'Kom maar op, wie doet me wat?'
Nederlanders zijn uitblinkers in beeld, niet in inhoud. Wereldberoemd zijn de middeleeuwse schilderwerken en de verkochte televisieformats die overal ter wereld het beeld bepalen. En of je het horen wilt of niet: onder beeldcultuur valt ook architectuur. Dat bleek bij het tentenkamp dat werd opgezet op het terrein van de Universiteit van Amsterdam, om aandacht te vragen voor de situatie in Gaza. Niet de schreeuw om aandacht beheerste het beeld, maar het vernielen van spullen van de universiteit.
Een Nederlandse gezinswoning is een maatpak. Zodra een ander huishouden dan het oorspronkelijk bedachte kerngezin haar bewoont, gaat het knellen. Nu het kerngezin niet langer de grootste doelgroep van de woonopgave is, vraag ik mijn studenten van de Rotterdamse Academie van Bouwkunst om het pak te verstellen, zodat het ook passend is voor andersoortige huishoudens. Waar moet elastiek tussen en hoeveel extra voering is er nodig om de juiste fysieke, maar ook mentale, pasvorm te krijgen?
Onder Nederlandse architecten heerst een goedbedoelde efficiencydrang om de ideale flexibele plattegrond te ontwerpen. Een superplattegrond die alle onvoorspelbare toekomsten naadloos kan absorberen. Wat als we die denkwijze omdraaien? Door vrijheid te creëren voor het onbekende? Door karakteristieke plekken zonder voorgeschreven regels te ontwerpen, die daardoor ruimte bieden aan het onverwachte en het noodzakelijke? Kan dat?
Op zoek naar succesvolle voorbeelden van compacte en groene woonvormen, stuitte ik op de beroemde Siedlung Halen in het bergachtige landschap bij Bern. Een van mijn lievelingsprojecten: verdicht wonen op basis van een rationele bouwstructuur, met een simpel en goedwerkend mobiliteitssysteem, veel collectiviteit en een sterk besef van het belang van de natuur dichtbij. Met groene buitenruimtes als onderdeel van het wonen - ze koelen in de zomer, maken de lucht schoner, geven dieren een plek en daarbij is het heerlijk om groen om je heen te voelen en zien.
'Een van de fouten in de twintigste-eeuwse kunst is de obsessie met totale originaliteit. Innovatie betekent vooruitbewegen, maar niet de klassieke kunstvorm achter je laten waarmee je werkt.' Deze uitspraak van de Amerikaanse filmregisseur Stanley Kubrick in de documentaire 'Kubrick by Kubrick' (2020) ging over cinema, maar is ook van toepassing op de architectuur. Sinds het modernisme lijkt het alsof de architectuurgeschiedenis geen enkele relevantie heeft.
