Midden 2023 startten CBRE en de Bijenkorf gesprekken over de verduurzaming en het technisch onderhoud van het pand. Er werden maatregelen uitgewerkt om te voldoen aan de Paris Proof- en CRREM-doelen. Onder leiding van projectmanager Jochem Postulart van CBRE groeide dit uit tot een structurele samenwerking met een bouwteam van gespecialiseerde partners – SUREDO, AKOR, Spuitkorf, Ridder en Van Amstel – dat de transformatie van de gebouwschil realiseerde.
Vervanging enkelglas
Het kernonderdeel van het project was de vervanging van al het enkelglas – circa 200 ramen en talloze kleinere ruiten – door vacuümglas van Fineo. SUREDO begeleidde voor CBRE het omgevingsvergunningstraject en bracht een multidisciplinair team samen met expertise in restauratiearchitectuur, duurzaamheid en materiaaltechniek. Restauratiearchitect Bastiaan van de Kraats (1M98), duurzaamheidsadviseur Frank Turkenburg (De Groene Grachten) en productgroepspecialist glas en steen Shay Kalfuss (Building Care) werkten nauw samen aan een vergunningsontwerp waarin erfgoedzorg, bouwfysica en materiaalkennis elkaar versterkten.
‘Erfgoedverduurzaming vraagt om ontwerpprecisie en materiaalkundige afstemming’, zegt Van de Kraats. ‘We werkten met vijf raamtypen – hoofdzakelijk houten en enkele stalen – en aanpassing van de kozijnen was uitgesloten. Daar conventioneel isolatieglas geen optie was, bood Fineo vacuümglas de oplossing: ultradun, met een isolatiewaarde gelijk aan of beter dan HR++-glas. Zo blijft het monumentale gevelbeeld behouden en wordt een belangrijke stap gezet naar een toekomstbestendig gebouw.’
‘In Fineo komen thermische efficiëntie en optische neutraliteit samen’, vervolgt Van de Kraats. ‘Het vacuüm tussen de glasplaten levert bij 7,7 millimeter dikte een isolatiewaarde gelijk aan of beter dan triple glas. De dunne randafdichting en ventielloze opbouw zorgen voor een strak aanzicht en hoge lichtdoorlaat, waardoor het gevelbeeld vrijwel identiek blijft aan het oorspronkelijke enkelglas, ook in de zonwerende variant.’
Milieutechnisch voordeel
Volgens Van de Kraats biedt vacuümglas ook een belangrijk milieutechnisch voordeel: ‘Er wordt minder materiaal gebruikt – acht in plaats van twaalf millimeter – en zonder edelgassen. Daardoor is de milieubelasting lager dan bij HR++ of triple glas met vergelijkbare isolatiewaarden.’
‘Bij een geveltransformatie van zo’n nationaal icoon ligt elke beslissing onder een vergrootglas’, vervolgt Shay Kalfuss. ‘Elk raam werd afzonderlijk ingemeten, en het hele gebouw in 3D gescand en gemodelleerd. We hebben het plan toegelicht aan de commissie en in korte tijd een proefopstelling aan de Damzijde gerealiseerd, ter finale beoordeling. Het team zette er vol op in: grondig onderzoek en voorbereiding wierpen hun vruchten af. Ondanks de tijdsdruk en het complexe programma van eisen werd de vergunning tijdig verleend. We nemen geen korte routes, maar handelen met kennis en snelheid. De gemeente wilde absolute zekerheid over beeld, kleur en reflectie – en wij wilden niets aan het toeval overlaten. Zo kon een hecht bouwteam verder met planning en uitvoering van dit eervolle project – denk alleen al aan het adres: Dam 1.’
Kalfuss vertelt: ‘Alle glasdelen in de gevelopeningen zijn nauwkeurig geïnventariseerd en gelabeld in aanzichttekeningen voor de monumentencommissie. De gevel bleek een weerspiegeling van opeenvolgende renovaties: een mozaïek van glassoorten – float, geëtst, gehard, gelaagd, gekleurd en gecoat – variërend van 4 tot 16 millimeter dik, vaak met verschillende folies. Voor het eerst sinds de bouw was ruimte voor een integraal glasplan binnen een holistische aanpak.’
Complexe proefopstelling
De bestaande mix maakte de proefopstelling complex, omdat kleur- en reflectiebeleving – precies waar de commissie op lette – afhangen van kijkhoek en aangrenzend glas dat onbewust als referentie dient. De keuze voor de zonwerende Fineo-variant kwam voort uit de eisen van de Bijenkorf en de CRK. Fineo-Solar combineert hoge lichttransmissie met sterke UV-wering en thermische isolatie. Zo blijven de luxurycollecties kleurecht, het binnenklimaat stabieler en het energieverbruik merkbaar lager.
‘Formeel zijn monumenten vrijgesteld van energielabel- en Paris Proof-verplichtingen’, zegt Kalfuss. ‘Toch koos CBRE – geheel onverplicht – voor een duurzaamheidstransformatie die tegelijk de portefeuille versterkt. Een holistische aanpak met financiële visie: waardegroei én risicobeperking. De meerwaarde is evident. Analyses binnen de CBRE-portefeuille tonen dat verduurzaamde gebouwen hoger rendement en een langere economische levensduur hebben.’
Duurzaamheid als strategische investering
De transformatie van de Bijenkorf toont dat duurzaamheid meer is dan een esthetische of morele keuze: het is een strategische investering. ‘Zo wordt erfgoed niet alleen behouden, maar verankerd als toekomstbestendig kapitaal binnen een circulaire vastgoedportefeuille.’ Frank Turkenburg van De Groene Grachten: ‘Het bestaande glas had geen historische waarde, de roeden bleven behouden en het hout ongemoeid. Die drie uitgangspunten waren voor de monumentencommissie doorslaggevend. Het vergunningenteam behaalde sterke resultaten met een foutloze, ‘first-time-right’-aanpak die het proces versnelde. Dit project toont dat verduurzaming en erfgoed uitstekend samengaan. Met circa 140.000 monumenten in Nederland is de verduurzaming van cultuurhistorische panden een belangrijke opgave.’
Een mooie bijkomstigheid, besluit Turkenburg, ‘is dat deze ingreep niet alleen energieprestatie en comfort verbeteren, maar ook het gevelbeeld herstelt tot rust en homogeniteit. Dankzij de SIM-subsidie genereert de eigenaar bovendien een hefboom in waardevermeerdering binnen een duurzaam fonds.’
Vanzelfsprekende samenhang
‘Het is een eer om aan zo’n monument te werken’ zegt Van de Kraats. ‘SUREDO bracht technische diepgang, De Groene Grachten de duurzaamheidsvisie, en 1M98 de architectonische vertaalslag naar het erfgoed.’ Wat Van de Kraats vooral waardeerde, was de vanzelfsprekende samenhang tussen de specialisaties. ‘Formaat en eigenschappen brengen teams – net als gebouwen – in balans en kracht. Zelfs het moment in de hoogwerker boven de Dam voelde als een feest van trots en verwondering, met het culturele hart van de stad aan je voeten.’
Dit artikel is gesponsord door AGC Nederland Fineo.
