Het feestje dat onze ouders de afgelopen decennia hebben gevierd is voorbij. We mogen geen vlees meer eten, geen fossiele brandstoffen gebruiken en geen stikstof uitstoten. En nou mogen architecten ook geen nieuwe gebouwen meer maken. Want om nog binnen het Parijse doel van maximaal 1,5 graad opwarming te blijven moeten we ook met de bouw veel minder CO2 uitstoten - en de bouw is een grootverbruiker.
Een tijdje geleden klaagde architect Hans van der Heijden in NRC dat duurzaam bouwen vaak blijft hangen in retoriek. Hij noemt het Sluishuis, dat geroemd wordt om zijn energiezuinigheid en er volgens Van der Heijden vanwege de planten in de binnentuinen duurzaam uitziet. De 'krachttoeren' die worden uitgehaald om al die plantjes te bewateren en het gebouw boven het IJ te laten hangen vindt hij 'pervers' en hij noemt dit soort decadente bouwwerken met een toefje duurzaamheid 'peterselie-architectuur'. Persoonlijk had ik voordat ik zijn opiniestuk las nog nooit over het inmiddels prijswinnende Sluishuis nagedacht als een duurzaam bouwwerk, eerder als een leuk vormexperiment vol appartementen die ik niet kan betalen.
'Vulgaire architectuur'. Zo noemt de Amerikaanse architect Kiel Kenneth Moe gebouwen van staal, glas en beton in een video-interview over zijn boek Wood Urbanism. Moe kraakt grote noten. De manier waarop gebouwen tot stand komen, oftewel de bouwproductie, moet radicaal op de schop. We kunnen geen genoegen meer nemen met hier en daar cosmetisch gebruik van hout of ander biobased materiaal. Of een architectonisch spannend ontwerp verschaamgroenen met een boom op een balkon.
Nu de bouwopgave stagneert en de woningproductie stokt, pleiten veel adviseurs ervoor de functie van de stad dan maar elders te zoeken. Geheel ten onrechte, betoogt Harm Tilman. Een stad dient de samenleving ten goede te komen en mag deze niet uitputten.
Grootschalige projecten als De Kop van Zuid, de Spoorzone in Tilburg en Spinx-Céramique in Maastricht leveren een bijzondere bijdrage aan de vernieuwing van de stad. Helaas hebben ze in de regel weinig betekenis voor de omliggende wijken. Experimenten die een woonbuurt inclusiever maken, zoals het bouwconcept van KAW voor meerdere inbreidingslocaties in de wijk Crooswijk, Rotterdam, verdienen dan ook navolging.
De grond onder mijn voeten zakte weg. Binnen een paar seconden was de tekst daar. Wát een revolutie. Is dit het einde van mijn werk? En wat als deze nieuwigheid zich doorzet naar het ontwerpvak? Worden ontwerpers dan ook overbodig?
Prijsvragen en aanbestedingen worden steeds vaker beslist op grond van 'scores' op gebieden als duurzaamheid, welzijn en biodiversiteit. Voor de antwoorden die architectuur en stedenbouw zelf op deze belangrijke thematieken bieden, is zelden aandacht. Een pleidooi voor architectonische ervaring als leidraad.
Onlangs sprak de architectenwereld zich eensgezind uit tegen de Europese aanbestedingsprocedure. Minder eensgezindheid is er als het gaat om een goed alternatief. Niet zo gek, want in basis is de Europese aanbesteding best een goed instrument om op een eerlijke manier publieke opdrachten te vergeven.
Sinds begin dit jaar ben ik de trotse eigenaar van een stadsvilla. Het pand is zeer ruim en schitterend gelegen in de luwte van het Amsterdamse Vondelpark. Verder kan ik er niet zoveel over vertellen: de villa staat in een parallel virtueel universum. Dat universum, een van de vele metaverse-projecten, is een satellietfoto van de aarde. De digitale wereldbol is opgedeeld in vakjes die je kunt kopen en ik heb voor mijn villa in een van de populairste buurten ter wereld zo'n drie euro in cryptomunten betaald.
Bijna elk gebouw maakt de wereld op dit moment ecologisch nog een slechtere plek. Als we het tij willen keren moeten we ambitieuzer zijn. We zullen gebouwen moeten maken met een positieve ecologische footprint. Gebouwen die de als ecoducten de biodiversiteit versterken, gebouwen die de lucht zuiveren en meer energie opwekken dan ze gebruiken. Waar te beginnen? Aan de tafel van de ontwerpteams waar opdrachtgevers en adviseurs de beslissingen nemen.
