Schoolkerk in Garmerwolde - MX13

In het gehucht Garmerwolde, op minder dan tien kilometer afstand van de Groninger Martinitoren, staat een dertiende-eeuwse kerk. In de vrijstaande klokkentoren heeft MX13 twee hagelwitte wenteltrappen gerealiseerd die langs een expositie leiden. Het resultaat is een spannende ontmoeting tussen de Middeleeuwen en de eenentwintigste eeuw.

Toelichting door MX13 - De verbouwde toren maakt deel uit van een educatief project van Museum Catharijneconvent. Onder de titel 'Feest! Weet wat je viert' maakt de Nederlandse jeugd via exposities kennis met de achtergronden van religieuze tradities. Zo willen de initiatiefnemers de interculturele dialoog in Nederland een positieve impuls geven.

Voor dit project heeft MX13 de kerktoren van Garmerwolde nieuw leven ingeblazen. De ongebruikte toren biedt nu, als een verticale museumvleugel, ruimte aan de expositie. Daarnaast heeft het bureau een ontvangstgebouw en een nieuwe kerkentree ontworpen.

Schoolkerk in Garmerwolde door MX13. Beeld Peter de Kan
Beeld Peter de Kan

Dubbele spiraaltrap

Het hoogtepunt van de tentoonstelling vormt een bezoek aan de toren. Door het beklimmen van de ene trap en later weer af te dalen langs de andere maakt men een ontdekkingsreis langs de acht godsdienstige feesten. De dubbele trap, die een hoogte van circa vijftien meter overspant, heeft een spiralende cyclische vorm.

De opgaande trap leidt langs Kerstmis, Pasen, Laylat al-Qadr (Nacht van de beslissing) en Hemelvaart. Bij het afdalen passeren bezoekers de Ramadan, Eid al-Fitr (Suikerfeest), Eid al-Adha (Offerfeest) en Pinksteren. Studio 212 Fahrenheit verbeeldde deze religieuze feestdagen door nieuwe symbolen te zoeken in plaats van beschrijvingen, of bestaande afbeeldingen te gebruiken. De moderne beeldtaal is niet alleen leerzaam, ze zijn ook visueel prikkelend.

Schoolkerk in Garmerwolde door MX13. Beeld Peter de Kan
Beeld Peter de Kan

Caleidoscopische mix van oud en nieuw

Doordat de getrapte uitvoering van de onderkant van de trappen ontstaat een vervreemdende ruimtelijke beleving, als in een prent van Escher. De routes naar boven en beneden zijn gescheiden en draaien om elkaar heen waardoor ze een cirkelgang vormen, die halverwege de kerkklok passeert. Onderweg wisselen aandacht voor de expositie en voor de monumentale context elkaar af.

Nabij het hoogste punt in de toren wordt de hemelvaart van zowel Jezus Christus als die van Mohammed verbeeld. En door het nieuwe grote raam in de noordkant van het zadeldak ontstaat opeens contact met de wereld buiten. Het uitzicht op het weidse Groninger landschap met zijn steeds wisselende luchten zet het thema hemel en aarde opeens in een ander perspectief. Wie over de balustrade naar beneden kijkt, alvorens langs de andere trap af te dalen, krijgt een caleidoscopische mix van oud en nieuw te zien.

Schoolkerk in Garmerwolde door MX13. Beeld Peter de Kan
Beeld Peter de Kan

Brug tussen verleden en actualiteit

De toren als expositielocatie oefent op jong en oud een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit. De volgorde van de religieuze feesten komt overeen met de jaarkalender en past zo bij het cyclische karakter van de trappenconstructie. Wie onderweg even stilstaat hoort het ‘getiktak’ van het uurwerk goed. Het verleden klinkt nog steeds door, ondanks de moderne vormgeving en de eigentijdse effecten van de installaties.

Alles is zo ontworpen dat de monumentale waarde van de toren op geen enkele wijze wordt aangetast. Zo zijn de trap en alle andere voorzieningen van de tentoonstelling geheel autonoom in de ruimte geplaatst. Ze kunnen, zonder ook maar een spoor na te laten, weer worden verwijderd. Het geheel is uitgevoerd in staal- en houtskeletbouw en is omkleed met een watervaste beplating. Onder deze ‘huid’ zitten alle benodigde technische voorzieningen verstopt. Niet eerder heeft een erfgoedorganisatie zijn monumentaal bezit zo ingezet als brug tussen verleden en actualiteit.

Marieke Giele (1993) studeerde Architectuur aan de TU Delft. Een deel van haar studie volgde ze aan de TU Graz in Oostenrijk. Zij liep stage bij KCAP Architects&Planners. Van 2015 tot 2022 was zij werkzaam als vakredacteur bij de Architect. Tegenwoordig werkt Marieke bij Mei Architects and planners.