Columns

Mijn dementerende vader woonde de laatste jaren van zijn leven in een voormalige kerk die is herbestemd voor kleinschalige woonzorg. De kerk ligt in een typische jarendertigwijk. Bij mijn eerste bezoek werd ik direct getroffen door de stedenbouwkundige kwaliteiten ervan: lange straten vol bakstenen huizen met fraaie details. Tussen twee straten staat het kerkgebouw waar alle omliggende woningen op uitkijken. Het gebedshuis vormt daarmee het hart van de buurt. Toch kwam het gebouw zo'n tien jaar geleden leeg te staan.

Iedereen in mijn omgeving had het vorige week opeens over de Hertzberger-film. 'The Proof of the pudding', over het met sloop bedreigde gebouw Centraal Beheer. Een iets ingekorte versie werd door AVRO/TROS op de landelijke televisie vertoond; een medium waar mijn generatie nog deels afhankelijk is voor actualiteit en achtergrond. Waar overigens zelden een heel uur aan architectuur wordt besteed.

Een pleidooi voor vurige affaires tussen stedenbouwkundigen en grondexploitanten als middel tot vernieuwing. In de architectuur wordt gerecycled omdat materialen een aard hebben. Zijn beproefde typologieën als de straat ook eenvoudigweg af te stoffen en toe te passen? Op weg naar een recyclebare stedenbouw.

Ook demissionair doet minister Hugo de Jonge nog verwoede, goed bedoelde pogingen de woningnood op te lossen voordat het nieuwe kabinet er is. Maar het mantra 'straatje erbij' is al een eigen leven gaan leiden. Het is de slechtst denkbare oplossing. Woningnood is een probleem dat iedereen herkent. Ruimtelijke ordening blijkbaar niet. En dat terwijl ze onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

Misschien ziet u het nog niet. Neem dan wat afstand, kijk naar al die aan een corridor zonder daglicht liggende, eenzijdig georiënteerde miniwoningen die in iedere stad als 'City Apartments' aangeprezen worden. Dit kan zo niet doorgaan. Er is een uitweg en die ligt - heel eenvoudig - direct over de grens.

Recent stond ik met mijn studenten voor een grijs rijtjeshuis met zwarte ramen. Achter deze façade wachtte een wonderlijke binnenwereld. Een smalle doorgang en een trappetje leidden ons naar een hoge ruimte die doorzicht bood naar de tuin. Via een vide keken we ook helemaal naar boven. We liepen verder omhoog en kwamen bij een stalen loopplank die over de vide naar het dakterras leidde. Verderop stond een bed. Vervolgens zagen we dat het daglicht mooi binnenviel bij het bureau beneden. Daar wilden we naartoe.

Als architecten de centrale positie in het ontwerpproces terug willen winnen, moeten we eerst kritisch naar onszelf kijken. 'Wie willen we eigenlijk zijn?' vraagt Floris Alkemade zich terecht af in de proloog van zijn boek 'De toekomst van Nederland'. 

Terwijl Herman Hertzberger, een van de godfathers van het structuralisme, nog rondloopt, verpulvert het oeuvre van deze architectuurstroming. Waarom lukt het niet om de gebouwen een tweede of derde leven te geven? Missen architecten creativiteit? Opdrachtgevers geld? Of mist de erfgoedzorg rugdekking? Een briefwisseling over de achteloze omgang met iconische gebouwen.

'Van Eyck verdient een serieuzer en kritischer behandeling dan onvoorwaardelijke lof', schreef Hans Ibelings in 1994 naar aanleiding van twee artikelen over het ontwerp van Aldo en Hannie van Eyck voor de Maranathakerk in Deventer. Volgens hem toonden de schrijvers te veel ontzag voor de grote Van Eyck door geen enkele kritiek te uiten op zijn ontwerp. Precies dit is ook aan de hand bij de opstellers en de ondertekenaars van de open brief aan ministers De Jonge en Dijkgraaf die werd gestuurd n.a.v. de - nog niet openbare - verbouwplannen van Happel Cornelisse Verhoeven voor de Algemene Rekenkamer.

Verwacht hier geen 'woke'-pleidooi voor het 'cancelen' van spek. Wie vlees eet moet dat vooral doen. Ik ga ook niet de terugkeer van de speklaag in de architectuur 'cancelen'. Metsel het maar, zo'n bespeklaagde woning. Maar weet wel wat er achter die speklaaggedachte schuilt.