Dossier: Jaren 80 - Stedelijke vernieuwing

Door Astrid de Wilde - Rond 1980 zakt, mede ingegeven door de crisis in de jaren '70, de bouwmarkt in. Om de productie op gang te houden wordt de bouw van woningwetwoningen gestimuleerd. De architectuur en de stedenbouw verschralen. Later in de jaren '80 breekt geleidelijk een nieuwe periode aan. Door het verdwijnen van de zware industrie en de opkomst van de kenniseconomie ontstaat een nieuwe middenklasse in de stad. De Verstedelijkingsnota uit 1983 zet in op een compacte stad met als doel gezinnen met een bovenmodaal inkomen voor de stad te behouden. Hiervoor wordt ingezet op de kwaliteit van de stedenbouw architectuur. Particulier eigendom neemt toe en ook stopt eind jaren '80 de ontvolking. Een meer economische benadering van stadsvernieuwing wint aan belang.

TIP:

Blader door de magazines van de Architect, verschenen tussen 1980-1989. Ga naar het archief >>

Volgens het onderzoeksrapport Stadsvernieuwing in de jaren tachtig dat in opdracht van het ministerie van VROM werd opgesteld, is er in dit beleidsproces alleen al in de jaren 1980-1989 in totaal 105 miljard gulden geïnvesteerd. Ongeveer een derde deel daarvan is door het Rijk opgebracht en tweederde door eigenaren (waaronder de corporaties), huurders en gemeenten. In vergelijking met andere Europese landen komt Nederland met die investeringen als hoogste uit de bus.

Monografie: de jaren 70 & 80 in beeld

Het eerste deel van de reeks monografieën (Jaren '70&'80 / '90&'00 en '10) laat een selectie projecten uit de jaren 70 en 80 zien. Het was de tijd waarin cityvorming plaatsmaakte voor stadsvernieuwing en idealen over de samenleving, zoals democratie en gemeenschapszin, de architectuur vormgaven.

Bekijk het Archief van de Architect magazines

Het archief (1970-heden) is binnenkort beschikbaar voor abonnees van de Architect.nl. Ingelogde abonnees kunnen de gedigitaliseerde magazines bekijken. Nog geen abonnee? Bekijk hier de mogelijkheden.

1. 1980 - Arenaplan in Alphen aan den Rijn door Carel Weeber

Cees Zwinkels - Nog voor dat prof. ir. Carel Weeber zijn opvattingen over stedenbouw wereldkundig maakte was hij er in zijn werk als architect al mee bezig. Zijn zgn. Arenaplan te Alphen a/d Rijn heeft, hoewel een duidelijk architectuurplan, een opvallende stedenbouwkundige component. Weeber realiseerde in Alphen eerder een woningbouwproject en zal waarschijnlijk binnen afzienbare tijd een derde project van start zien gaan. Het Arenaplan ligt zowel ruimtelijk gezien, als in de tijd tussen die andere twee in. In dit artikel zal ook het Arenaplan centraal staan. Behalve de andere Alphense projecten komt nog een plan van Weeber in Zoetermeer ter sprake. Lees verder>>

2. 1981 - Vernieuwing Schilderswijk Den Haag

Door Janny Rodermond - In de Haagse Schilderswijk wordt 'geïntegreerd bouwen' gebruikt als toverformule bij de vernieuwing van deze door stadsvernieuwingsellende bekend geworden wijk. De rijksoverheid wordt voorgerekend dat ze door de hoge dichtheid in de nieuwe Schilderswijk miljoenen bespaart. De hogere bouwkosten zouden ruimschoots goed gemaakt worden door de besparing op grondkosten. Een verhaal over een poging om een wijk, waar 40.000 mensen wonen, van de ondergang te redden. Lees verder>>

3. 1982 - Hoptille Amsterdam en Gerdesiaweg Rotterdam door Kees Rijnboutt

Architect Kees Rijnboutt van Architectengroep Loerakker Rijnboutt Ruijssenaars, voorheen VDL, realiseerde in april 1982 twee grote, markante verdichtingsbouwprojecten. In Amsterdam-Bijlmermeer het plan Hoptille, gedomineerd door een 300 meter lange muur van woningen en in Rotterdam-Kralingen het plan 'Gerdesiaweg', zo genoemd omdat de weg met deze naam door het binnenterrein van het belangrijkste bouwlichaam heenloopt. Beide verdichtingsprojecten van rond de 300 woningwetwoningen voegen zich niet heel timide naar de bestaande situatie maar gaan hier een juist een confrontatie aan. Naast de ijle hoogbouw uit de zestiger jaren vallen de nieuwbouwprojecten van Rijnboutt op door hun compacte bouwvolumes en het nadrukkelijke kleurgebruik. Lees verder>>

4. 1983 - Loerakker en Rijnboutt bouwen 1e fase Centrum Almere-Stad

Door Cees Zwinkels - De eerste fase van het centrum van Almere-Stad is nu gereed. Daarin hebben twee Amsterdamse architecten een groot aandeel gehad. Kees Rijnboutt, wiens winkelpassage inmiddels vrij algemeen bekend is, en zijn compagnon Ben Loerakker, die aanpalend een wat minder uitbundig complex woningen met winkels, kleine kantoren en een parkeergarage realiseerde. Dit artikel gaat over de aanzet voor het centrum van Almere-Stad, met een accent op de bijdrage van Loerakker. Aansluitend wordt ingegaan op de ontwikkeling van het gehele centrum, zoals dit zich in de komende jaren zal ontpoppen. Lees verder>>

Rijnboutt (links) en Loerakker tegenover elkaar

5. 1984 - Pi de Bruyn woongebouw/annex geluidwal in Rotterdam

Door Jos Roodbol - Het voormalige Drinkwaterleidingterrein aan de Honingerdijk, is door de gemeente Rotterdam bestemd tot woongebied. Aan de snelweg verrijst een meer dan 200 meter lange hoogbouw ontworpen door Pi de Bruyn. Horizontale glasstroken en betonelementen vormen een vlakke gevel, die als geluidswal opgeworpen is tegen het milieugeweld van de drukke weg. "Eigenlijk is dit gebouw er een goed voorbeeld van, hoe een geluidscherm eruit zou moeten zien", merkt Pi de Bruyn zelf er over op. Lees verder>>

Beeld Archiphoto

6. 1985 - Kruisplein in Rotterdam door Mecanoo

Door Hans Stoutjesdijk - De stedebouwkundige inpassing, de architectuur en de woningen: op alle punten is het Mecanoo-project Kruisplein geslaagd te noemen. Het begon in 1980 met een prijsvraag voor jongerenhuisvesting. In twee ronden werd de selectie gemaakt. Nog bezig met hun studie wist een groepje jonge Delftenaren met het beste plan uit de bus te komen. Planuitwerking en realisatie zijn sindsdien met voortvarendheid ter hand genomen. Inmiddels is een project opgeleverd waar Rotterdam trots op mag zijn. Hans Stoutjesdijk bespreekt het project mede tegen de achtergrond van het afstudeerwerk van de drie die met Mecanoo begonnen: Henk Döll, Francine Houben en Roelf Steenhuis. Lees verder>>

Beeld Anja de Jong

7. 1986 - Stadsvernieuwing Den Haag Bofill en Meier

Door Cees Zwinkels - Er is een kans dat Den Haag over enkele jaren verrijkt zal zijn met projecten van de Spanjaard Ricardo Bofill en de Amerikaan Richard Meier. Een groot woningbouwproject respectievelijk een stadhuis annex bibliotheek is waar het om draait. Het fundament onder deze uitnodigingen is echter op zodanig drassige bodem gesteld dat realiseringskansen minimaal geacht moeten worden. Onder de vlag van ’kwaliteitsverhoging’ en ‘bevordering van de inhoudelijke discussie over architectuur en stedenbouw’ wordt een doorzichtig politiek spel gespeeld. Kan daar iets goed uit voortkomen? Of gaat het dezelfde kant op als met het plan dat Nervi ooit maakte en waar na veel getrek en geduw twee onooglijke ministeriegebouwen in het Spuikwartier uit resulteerden? Lees verder>>

Massastudie voor een stadhuis/bibliotheekcombinatie aan het Spui in Den Haag. Rechts de in aanbouw zijnde accommodatie voor het Residentie Orkest en het Nederlands Dans Theater. De ca. 90.000 m2 die voor stadhuis en bibliotheek nodig zouden zijn wist de dienst Stadsontwikkeling/ Grondzaken per computer snel in een groot blok met drie atria onder te brengen. Het cirkelvormige deel stamt uit het stedenbouwkundige plan dat Carel Weeber voor het gebied maakte en waarvoor eerder een andere bestemming gold.

8. 1987 - Stationsgebied Utrecht, Studie Bureau Kees de Kat

Door Ir. Jan Bredenoord en Kees de Kat - Het gebeurt steeds vaker dat gemeenten externe bureaus inschakelen om de potenties van een bepaald gebied op te sporen. Met behulp van beeldende ingrepen wordt daarbij het denken over de ontwikkelingsmogelijkheden van een bepaald gebied gestimuleerd. Deze werkwijze heeft verschillende voordelen: de traditionele procedures worden aanzienlijk versneld, de beelden kunnen stimulerend werken op potentiële investeerders en externe deskundigen kunnen zich gedurfder uitspraken permitteren dan ambtenaren. In opdracht van de gemeente Utrecht verrichtte bureau Kees de Kat een dergelijke studio naar het Utrechtse stationsgebied, het hevig kloppende hart van Nederland, dat door stress wordt bedreigd. Lees verder>>

9. 1988 - Woningbouwfestival Den Haag

Door Cees Zwinkels - Naar verwachting zal Den Haag in 1989 zijn 200.000ste woning bouwen. Vanuit de gemeente wordt deze gelegenheid aangegrepen om met een woningbouwfestival een tentoonstelling op ware grootte te realiseren. Binnen een stedenbouwkundig plan van OMA (in samenwerking met gemeentelijke diensten) kunnen ruim 500 woningen worden gebouwd op een smalle strook in de naoorlogse wijk Morgenstond. De bedoeling van de organisatoren is hierbij dat het festival leert hoe er met de overwegend nog goede naoorlogse wijken moet/kan worden omgegaan. Dit gebeurt in bredere zin al met het zogenaamde AANPAK-beleid. Door de eerste schetsontwerpen die voor het festival nu gereed zijn, het geheel aan prijsvragen en de verdere architectenkeuze komt het accent echter nogal sterk op de vormgeving te liggen. Heeft wethouder G. van Otterloo wel het juiste middel gekozen bij het beoogde doel? Lees verder>>

Gedeelte van de wijk Morgenstond. Het wit omkaderde gebied is de festivalstrook.

10. 1989 - Universele versus specifieke ontwerpen – Studies terrein Olympisch Stadion Amsterdam

Han Michel en Marinus Oostenbrink - Verdient het de voorkeur om universele of om specifieke woningen te bouwen? Moeten woningen flexibel en aanpasbaar zijn of moeten bewoners verhuizen indien de omstandigheden veranderen? Welke relatie bestaat er tussen universele c.q. specifieke plattegronden en stedenbouwkundige opzet? Dergelijke vragen lagen ten grondslag aan een door de Amsterdamse Diensten, Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening verrichte studie, waaraan ook de Architekten Cie en de architecten Steigenga en Smit een bijdrage leverden. Proefgebied was het terrein dat vrij komt na sloop van het Olympisch Stadion. Doel is te komen tot een inspirerender en nauwkeuriger opdrachtverlening. Een verslag van Han Michel en Marinus Oostenbrink, werkzaam bij de Amsterdam Dienst Volkshuisvesting. Lees verder>>

Steigenga/Smit, ‘Bootwonen’ op het water, A doorsnede, B plattegrond, 1 entree/berging, 2 binnen ligplaats, 3 buiten ligplaats, 4 natte cel/aanrecht, 5 woonkamer, 6 slaapkamer.